Ryzyko towarzyszy nam nieustannie niemal we wszystkich naszych czynnościach życiowych. Słyszymy często o zdarzeniach mających negatywne skutki: kolega złamał nogę jeżdżąc na rowerze, koleżanka zachorowała będąc na urlopie, na przechodnia spadł gzyms, a kuzyn który zalał sąsiada z dołu, teraz musi z tego tytułu ponosić koszty remontu. Przykłady takich zdarzeń losowych, którym nie możemy zapobiec i przewidzieć czasu ich wystąpienia, możemy mnożyć. Często nasze indywidualne działania nie są w stanie zredukować ryzyka i skutków takich zdarzeń. 
Podstawowym sposobem ograniczenia skutków niekorzystnych zdarzeń jest ubezpieczenie, które polega na kupowaniu pewności, że w sytuacji, jeśli spotka nas negatywne zdarzenie, będzie można liczyć, iż niekorzystne skutki takiego zdarzenia zostaną wyeliminowane lub znacznie ograniczone. Innymi słowy, zasadniczym celem ubezpieczeń jest realizowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej, przez eliminowanie obaw związanych z finansowymi skutkami niepożądanych zdarzeń losowych.

Na ogół to sami decydujemy czy chcemy ponosić pełne ryzyko związane z niosącym dla nas negatywne skutkizdarzeniem losowym, czy teżdecydujemy się zawrzeć umowę ubezpieczenia, przenosząc to ryzyko na ubezpieczyciela. Jednak w określonych sytuacjach państwo stosuje przymus ubezpieczeniowy, nakładając przepisami obowiązek ubezpieczenia i decyduje się naodstąpienie od swobody zawarcia umowy, będącej regułą w ubezpieczeniach gospodarczych.
Z jakich powodów wprowadzany jest przymus zawarcia umowy ubezpieczenia? Nałożenie na dany podmiot obowiązku uzasadniane jest interesem społecznym i ekonomicznym wynikającym z potrzeby zapewnienia ochrony osobom poszkodowanym. Ochronę poszkodowanym zapewnić ma ubezpieczyciel, który w przypadku zdarzenia przewidzianego umową ubezpieczenia, jest zobowiązany z założenia do wyrównania poniesionej szkody w możliwie krótkim czasie i w pełnej wysokości. Zatem wprowadzanie ubezpieczeń obowiązkowych miałoby być uzasadnione w przypadkach, gdy pojawia się zagrożenie wystąpienia licznych szkód, często poważnych rozmiarów, a potencjalny sprawca szkody (gdy mamy do czynienia z zagadnieniem odpowiedzialności cywilnej) z jednej strony może nie mieć środków na dokonanie kompensacji, a z drugiej może nie być świadomy możliwości zastosowania innego rodzaju instrumentu (np. w postaci ubezpieczenia dobrowolnego), na podstawie którego poszkodowany otrzyma wyrównanie szkody. Naturalnym jest zatem, że jako pierwsze obowiązkowe ubezpieczenie gospodarcze rozwinęło się ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych.Ponadto za wprowadzaniem ubezpieczeń obowiązkowych przemawia ważny interes ogólnospołeczny polegający na ochronie określonych dóbr, zwłaszcza w przypadkuwystępowania zbyt niskiej świadomości potencjalnych poszkodowanych co do celowości zawarcia ubezpieczenia.
Obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia może być nałożony zatem na dany podmiot w związku z wykonywaną działalnością zawodową lub posiadanym mieniem. W Polsce przymus ubezpieczeniowy uregulowany został ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych z dnia 22 maja 2003r., która zalicza do obowiązkowych trzy podstawowe ubezpieczenia:

• OC posiadaczy pojazdów mechanicznych(zwane potocznie „OC komunikacyjnym”),
• OC rolnikówz tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,
  
• ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

Ponadto do obowiązkowych zaliczane są ubezpieczenia, w których przymus został nałożony na podstawie przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. Obecnie obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia spoczywa w związku z powyższym na kilkudziesięciu podmiotach m.in. na wykonujących zawody prawnicze (adwokaci, radcowie prawni, notariusze), pośrednikach ubezpieczeniowych (broker, agent), doradcach podatkowych, zarządcach nieruchomości, pośrednikach w obrocie nieruchomościami, inżynierach budownictwa i architektach czy też organizatorach imprez masowych.
Co wyróżnia ubezpieczenia obowiązkowe? Do cech charakterystycznych takich ubezpieczeń należy zakres określony przez prawo orazbrak możliwości umownego zawężenia zakresu ubezpieczenia - ubezpieczyciel nie może wprowadzać dodatkowych wyłączeń odpowiedzialności ponad określone przepisami. Państwo bardzo często wprowadzaminimalną sumę gwarancyjną, stanowiąca górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela w ubezpieczeniu OC, aby zapewnić poszkodowanym pełne wyrównanie szkody przez ubezpieczyciela. Żaden ubezpieczyciel prowadzący działalność w danym zakresie nie może ponadto odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego. Taka możliwość zachodzi za to w ubezpieczeniach dobrowolnych. Charakterystyczne dla obowiązkowych ubezpieczeń OC jest także prawo ubezpieczycielado wystąpienia (w określonych sytuacjach)z tzw. regresem, czyli uprawnieniem dochodzenia zwrotu wypłaconej kwoty od osoby odpowiedzialnej za wyrządzenie szkody. Przykładem zastosowania regresu jest wystąpienie przez zakład o zwrot wypłaconego odszkodowania do kierującego pojazdem, który wyrządził szkodę pod wpływem alkoholu lub środków odurzających. Szczególny dla ubezpieczeń obowiązkowych jest ponadto brak możliwości rozwiązania umowy i odmowy udzielania ochrony ubezpieczeniowej, gdy nie została opłacona składka bądź jej raty. W przypadku ubezpieczeń obowiązkowych, ubezpieczyciel takie uprawnienie posiada. Należy jednak pamiętać, że w końcu taką niezapłaconą składkę z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego należną ubezpieczycielowi należy zapłacić, a gdy tego nie zrobimy, może zostać rozpoczęte postępowanie windykacyjne. Co więcej, cechą niektórych ubezpieczeń obowiązkowych (w tym OC posiadacza pojazdu mechanicznego) jest mechanizm automatycznego wznowienia umowy ubezpieczenia na kolejny okres, do którego dochodzi gdy została opłacona składka w pełnej wysokości za poprzedni okres ubezpieczenia i nie doszło do wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego.
Nałożony przymuszawarcia umowy ubezpieczenia to również sankcje nakładane w sytuacji, kiedyobowiązek nie został zrealizowany. W przypadku OC komunikacyjnego wysokość kary w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za niespełnienie obowiązku, stanowi równowartośćdwukrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę (dla posiadaczy samochodów osobowych), trzykrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę (dla posiadaczy samochodów ciężarowych, ciągników samochodowych i autobusów) oraz jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia za pracę (dla właścicieli pozostałych pojazdów). Zatem, jeżeli właściciel samochodu osobowego nie posiada w roku 2012 obowiązkowego ubezpieczenia OC, narażony jest tym samym na karę w wysokości 3.000 zł.W przypadku dwóch pozostałych grup, kwoty kar są niższe niż dla OC komunikacyjnego ale i tak stanowią istotną dolegliwość dla rolników.

Istnieją różne kategorie ubezpieczeń. Podstawowy podział ubezpieczeń to ubezpieczenia gospodarcze i społeczne.  Do ubezpieczeń społecznych należą: ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, a ich celem jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego. Mają one charakter obowiązkowy. W ubezpieczeniach gospodarczych, nawet jeśli występuje przymus zawarcia umowy (który nie jest regułą), można wybrać ubezpieczyciela.   Ubezpieczenia gospodarcze dzielą się na osobowe, w których przedmiotem jest życie lub zdrowie oraz ubezpieczenia majątkowe, gdzie przedmiotem ubezpieczenia jest mienie, czyli konkretne dobra materialne lub odpowiedzialność cywilna (OC). W  przypadku ubezpieczeń OC celem jest zapewnienie sobie bezpieczeństwa majątkowego. Służy ono w sytuacji, gdy na skutek naszego zachowania (np. w wyniku kierowania samochodem lub zdarzenia w naszym mieszkaniu) zostanie wyrządzona szkoda innej osobie, ubezpieczyciel zobowiązany jest to zapłacenia poszkodowanemu odpowiedniego odszkodowania.

Ochronę ubezpieczeniową można uzyskać zawierając umowę ubezpieczenia. Zgodnie z kodeksem cywilnym, przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Mamy zatem do czynienia z umową dwustronną, w której po jednej stronie występuje wyspecjalizowany podmiot – ubezpieczyciel, po drugiej – ubezpieczający, którym może być każdy, kto poszukuje ochrony ubezpieczeniowej: osoba fizyczna czy też przedsiębiorstwo narażone na ryzyka związane z działalnością. Natomiast ubezpieczyciele zaliczani są do podmiotów zaufania publicznego i aby mogli prowadzić swoją działalność, muszą spełnić szereg warunków, które są im stawiane w celu zapewnienia bezpieczeństwa płacącym składki. Do kryteriów jakie muszą spełniać ubezpieczyciele zalicza się m.in. uzyskanie zezwolenia na wykonywanie działalności, które poprzedza zagwarantowanie środków finansowych i przedstawienie planu biznesowego. Sytuacja finansowa ubezpieczyciela jest także na bieżąco sprawdzana przez organ nadzoru, gdy już działalność ubezpieczeniowa jest prowadzona. Dodatkowo bezpieczeństwo ubezpieczonych ma zwiększać ograniczenie na mocy przepisów pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczycieli, którzy muszą skupiać się na wypełnianiu swojej roli związanej z dostarczaniem ochrony ubezpieczeniowej. Ponadto (również ze względów bezpieczeństwa finansowego), rozdzielona jest działalność ubezpieczycieli oferujących umowy ubezpieczenia na życie oraz dostarczających ochrony w zakresie pozostałych ubezpieczeń, tj. nie można zawrzeć z tym samym podmiotem, w którym mamy ubezpieczenie na życie, również ubezpieczenia związanego z samochodem lub mieszkaniem.
Zawierając umowę ubezpieczenia, otrzymujemy od ubezpieczyciela dokument potwierdzający, czyli polisę ubezpieczeniową.
Wymienione formalności dotyczą zarówno zakładów komercyjnych jak i towarzystw ubezpieczeń wzajemnych.

Korzyści z umowy ubezpieczenia
Skorzystanie z ubezpieczenia niesie za sobą konkretne korzyści, a do najważniejszych z nich zaliczamy:

• względnie krótki termin na realizację ochrony i pokrycie skutków zdarzeń przez ubezpieczyciela. Zgodnie z przepisami, ubezpieczyciel co zasady zobowiązany jest do wypłaty świadczenia w terminie 30 dni od zgłoszenia zdarzenia określonego w umowie ubezpieczenia.  W przypadku oczekiwania na odszkodowanie od osoby, która wyrządziła nam szkodę a nie posiada odpowiedniej polisy, na ogół jej sytuacja majątkowa może sprawić, iżwyrównanie szkody w tym terminie okaże się niemożliwe.
• pewność (względna) pokrycia przez zakład skutków zdarzeń. Jeśli zdarzenie nie jest wyłączone z zakresu ochrony na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia, powinniśmy oczekiwać wypłaty.
• niski (względnie) koszt ubezpieczenia. Obciążenie z tytułu składki ubezpieczeniowej jest  na poziomie znacznie niższym w stosunku do potencjalnych uszczerbków majątkowych związanych ze stratą. Co więcej, mitem wydaje się stwierdzenie, że ubezpieczenie może interesować tylko osoby majętne. Właśnie osoby o niskich lub średnich dochodach mogą najwięcej skorzystać dzięki ubezpieczeniu, gdyż nie mają majątku, który pozwoli im na odtworzenie strat.

Ważne nie tylko samo ubezpieczenie, ale jakie

Ważne jest jednak nie tylko, aby się ubezpieczyć, ale także żeby ochrona była dostosowana do potrzeby bezpieczeństwa osoby, która umowę zawiera, a płacona cena, czyli wysokość składki, choć bardzo istotna, nie przesłaniała nam wszystkich innych aspektów umowy. Zawierając umowę ubezpieczenia powinniśmy zwracać uwagę na zakres wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela,jak również sumę ubezpieczenia, czy udziały własne.

Wspomniana suma na jaką zawieramy umowę, stanowi jej bardzo istotny element, gdyż wyznacza górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Niekiedy zawierając umowę ubezpieczenia myślimy o zaoszczędzeniu pewnej części, a ponieważ suma ubezpieczenia (w ubezpieczeniach OC suma gwarancyjna) jest jednym z elementów, od którego zależy wysokość składki, decydujemy się na niższą sumę. Często jednak nasza oszczędność okazuje się pozorną, a zamiast korzyści mamy w efekcie poważną stratę. Jeżeli na przykład samochód o wartości 30 tysięcy złotych, ubezpieczymy na sumę 20 tysięcy, a następnie ten samochód zostanie ukradziony, dostaniemy o 10 tysięcy złotych mniej niż wynosi jego wartość! W takiej sytuacji mówimy o tzw. niedoubezpieczeniu, którego przykłady można mnożyć, a znajdujemy je np. w ubezpieczeniu mieszkań czy majątku firmowego.

Ponadto ubezpieczyciele stosują tzw. udziały własne. Korzystając z takiej opcji, zapłacimy za umowę niższą składkę, lecz musimy liczyć się z niższym odszkodowaniem w przypadku szkody. Gdy udział własny wynosi 20%, oznacza to, że w przypadku utraty samochodu wartego 30 tys. zł, nasze odszkodowanie wyniesie 24 tys., czyli dostaniemy o 6 tys. mniej niż wynosi faktyczna strata.